Tragiczna śmierć dziennikarza Doma Phillipsa, który badał przyszłość lasów deszczowych Amazonii, uwydatnia kluczowe pytanie: jak możemy ocalić ten ważny ekosystem? W ostatniej części trzyczęściowej serii poświęconej temu wyzwaniu redaktor ds. środowiska globalnego Jon Watts zagłębia się w ten temat, ujawniając perspektywę, która zmienia nasze rozumienie Amazonii i oferuje potencjalną ścieżkę ochrony.
Powrót do historii Amazonii
Przez stulecia panował pogląd, że Amazonia jest w dużej mierze nietkniętą dziką przyrodą, rozległym obszarem lasów nietropikalnych. Innowacyjne badania archeologiczne odkrywają jednak zupełnie inną rzeczywistość. Ta nowa fala odkryć pokazuje, że Amazonia to nie tylko dzika przestrzeń, ale krajobraz aktywnie kształtowany przez rdzenną ludność przez tysiąclecia.
Dowody inżynierii ludzkiej
Gromadzi się dowód na to, że społeczności tubylcze angażują się w złożone formy zarządzania krajobrazem. Należą do nich:
- Czarne gleby (Terra Preta): Te żyzne sztuczne gleby, bogate w węgiel drzewny i składniki odżywcze, znacznie zwiększają produktywność rolnictwa – co stanowi ostry kontrast w stosunku do często jałowego baldachimu lasu. Te „czarne krainy” nie występują naturalnie; są wynikiem celowego tworzenia pokoleń rodzimych rolników.
– Ogrody leśne: Zamiast wycinać rozległe połacie ziemi pod uprawy, rdzenni mieszkańcy stworzyli złożone ogrody leśne, które naśladowały naturalne ekosystemy, zapewniając jednocześnie żywność i zasoby. Ogrody te integrują różnorodne rośliny, drzewa i zwierzęta, tworząc zrównoważone i różnorodne systemy żywnościowe. - Sztuczne tereny podmokłe: Istnieją dowody na tworzenie sztucznych terenów podmokłych i strumieni, co świadczy o tym, że rdzenni mieszkańcy rozumieją systemy wodne do nawadniania i transportu i zarządzają nimi. Podkreśla to zaawansowane umiejętności inżynierii hydraulicznej.
- Lasy zarządzane: Dowody archeologiczne sugerują celowe praktyki gospodarki leśnej, w tym sadzenie określonych gatunków drzew, przerzedzanie roślinności i stymulowanie różnorodności biologicznej. Jest to sprzeczne z ideą dziewiczego, nietkniętego lasu deszczowego.
Wracając do wiedzy tubylczej
Konsekwencje tego zmienionego rozumienia historii są ogromne. Sugeruje to, że obecny stan Amazonii jest nie tylko wynikiem procesów naturalnych, ale także konsekwencją ingerencji człowieka. Co ważniejsze, podkreśla ogromną wiedzę, jaką posiadają społeczności tubylcze – wiedzę zgromadzoną przez tysiące lat życia w lesie deszczowym i zarządzania nim.
Kluczem do uratowania Amazonii nie może być narzucanie rozwiązań zewnętrznych, ale uważne słuchanie i współpraca z ludźmi, którzy zawsze żyli z nią w zgodzie.
Watts bada, w jaki sposób można wykorzystać tę wiedzę, aby zabezpieczyć przyszłość Amazonii. Należą do nich:
- Tradycyjna wiedza ekologiczna (TEK): Społeczności tubylcze posiadają szczegółową wiedzę na temat zachowań roślin i zwierząt, składu gleby oraz procesów ekologicznych, która znacznie wykracza poza to, co wie obecnie konwencjonalna nauka.
- Zrównoważone rolnictwo: Tradycyjne praktyki rolnicze, takie jak agroleśnictwo i uprawa czarnej orki, oferują zrównoważoną alternatywę dla destrukcyjnych praktyk, takich jak wypalanie roślinności.
- Renaturyzacja lasów: Miejscowa wiedza na temat rodzimych gatunków roślin i zależności ekologicznych może być nieoceniona w przywracaniu zdegradowanych obszarów lasów tropikalnych.
- Ochrona kierowana przez społeczność: Wzmocnienie pozycji społeczności tubylczych w zakresie przewodzenia wysiłkom na rzecz ochrony przyrody gwarantuje, że rozwiązania będą odpowiednie kulturowo, lokalnie zrównoważone i skutecznie chronią las deszczowy.
Ostatecznie odcinek ten wskazuje na zmianę perspektywy – odejście od postrzegania Amazonii jako zasobu, który należy eksploatować, na rzecz uznania jej za krajobraz kulturowy ukształtowany przez ludzką pomysłowość i mądrość ekologiczną. Przetrwanie lasów deszczowych Amazonii jest nierozerwalnie związane z zachowaniem rdzennych kultur i ich dogłębną znajomością ziemi. Akceptując i integrując tę starożytną mądrość, pojawia się nowa nadzieja na ochronę tego bezcennego światowego skarbu.
